پیشینه ومبانی نظری تحقیق تعارض کار- خانواده

پیشینه ومبانی نظری تحقیق تعارض کار- خانواده

تعارض کار- خانواده

تعریف و مقدمه

تقابل میان کار و خانواده یکی از موضوعات مورد توجه بسیاری از پژوهش ها در ۲۵ سال گذشته بوده است (گرین هوس و پاول^[۱]، ۱۹۹۶) علوم مدیریت و روانشناسی نیز علاقه بسیاری به مطالعه اینکه چگونه مردان و زنان میان مسئولیت­های شغلی و خانوادگی خود تعادل ایجاد می­کنند، داشته­اند (ادوارد و روثبارد^[۲]، ۲۰۱۶؛ کرچ میر^[۳]، ۱۹۹۲؛ کوسک، نویی و دمار^[۴]، ۱۹۹۹)؛ در این میان با تغییر در ماهیت و ساختار نقش­های کاری و خانوادگی، مانند شاغل شدن زوجین، حضور بیشتر زنان در مشاغل و کم رنگ شدن برخی نقش­های سنتی در مسئولیت های زندگی خانوادگی افراد (بارنت و هاید^[۵]، ۲۰۱۶؛ ادوارد و روث بارد، ۲۰۱۶؛ جنکینز، رپتی و کروتر^[۶]، ۲۰۱۶) مطالعات بسیاری در این زمینه انجام شده است (به نقل از، شاین و چن^[۷]، ۲۰۱۹). پیشینه مسائل مربوط به کار و خانواده عمدتاً بر روی تعارض میان حدود فعالیت­های شغلی و خانوادگی، یا همان تعارض کار/ خانواده (WFC)^[8]، تمرکز یافته است گرچه اصطلاح کار/ خانواده و کار/ زندگی^[۹] اغلب بجای یکدیگر استفاده می شود؛ اما بین این دو تمایز وجود دارد، چرا که عنوان کار/خانواده به مسائل مربوط به نقش های همسری و والدینی در خانه اشاره دارد؛ و کار/ زندگی به سایر نقش های غیر شغلی  فرد مانند، عضویت در گروه های اجتماعی، فعالیت های مذهبی و غیره مربوط است.

براساس مطالعات کان (۱۹۶۴)؛ بیوتل و گرین هوس (۱۹۸۵) تعارض کار/خانواده را اینگونه تعریف  کرده اند ” نوعی از تعارض بین نقشی^[۱۰]، که در آن فشار ناشی از نقش­های حیطه کار و خانواده در برخی از جنبه ها با یکدیگر ناسازگار هستند، از این رو انجام یک نقش (شغلی یا خانوادگی) باعث دشواری در انجام دادن نقش دیگر می­شود”.( به نقل از، شاین و چن، ۲۰۱۹)؛

تعارض کار/خانواده زمانی رخ می­دهد که انتظارات مربوط به یک نقش با توانمندی­های شخص برای اینکه سایر نقش­هایش را نیز بتواند به طور کامل انجام دهد، تداخل می­کند. گوود^[۱۱] (۱۹۶۰) بیان           می کند که تعارض بین نقش نتیجه و پیامدی چاره ناپذیر برای فرد در انجام نقش­های چندگانه است (شاین و چن، ۲۰۱۹). بنابراین تعارض کار/خانواده (WFC)غالباً در زیر مجموعه عوامل استرس‌زای ناشی از نقش دسته بندی و مطرح شده است، چرا که این تعارض گویای ناهمخوانی و تضاد بین الزامات و خواسته های دو نقش متفاوت است (کان و روزنتال^[۱۲]، ۱۹۶۴؛ کتز و کان^[۱۳]، ۱۹۷۸؛ به نقل از متشرعی، ۱۳۸۹) و لذا تعارض به هر شکلی که باشد منجر به استرس برای فرد خواهد شد.

جهت گیری تعارض کار/خانواده، دو جنبه را مد نظر دارد. جهتی که در آن  کار و مسائل کاری با زندگی خانوادگی تداخل می­یابد (WIF و یا W ®FC)^[14] و در مقابل، جهتی که در آن مسائل خانوادگی با حیطه کاری تداخل می­یابد (FIW و یا F ®WC)^[15]. به عنوان مثال، تداخل خانواده- کار، زمانی رخ میدهد که فرد به دلیل بیدار ماندن و مراقبت کردن از کودک خردسالش که در طول شب نا آرامی می­کرده، در روز بعد در محل کار خسته و ناکارآمد عمل می­کند، و مثالی از تداخل کار- خانواده زمانی است که فرد برای اتمام زمان کار و ماندن در پست خود در سازمان، نتواند در برنامه ای مربوط به خانواده، مثل جشن فارغ التحصیلی فرزندش شرکت کند. تمایز میان این دو مفهوم در برخی مطالعات از جمله پژوهش­های، فرون، راسل و بارنز^[۱۶] (۱۹۹۶) و  گوتک، سرل و کلپا^[۱۷] (۱۹۹۱)، بررسی و مورد تایید قرار گرفته اند (توتل^[۱۸]، ۲۰۱۸).

 

بطور کلی، مفهوم تعارض کار/ خانواده می­تواند در سه حیطه، دسته­بندی شود (گرین هوس و بیوتل، ۱۹۸۵؛ نقل از توتل، ۲۰۱۸):

۱) تعارض مبتنی بر زمان^[۱۹]

۲) تعارض مبتنی بر توان فرسایی^[۲۰]

۳) تعارض مبتنی بر رفتار^[۲۱]. (شکل شماره ۱-۱)

تعارض مبتنی بر زمان نیز به دو شکل نمود پیدا می کند: الف) هنگامی که فرد به دلیل حضور فیزیکی در محیط کار یا در خانواده نتواند به وظایف و انتظارات برخواسته از نقش دیگر خود بپردازد. ب) فشار زمانی حتی هنگامی که فرد در محیط کار یا خانواده حضور فیزیکی ندارد، به دلیل ایجاد اشتغال ذهنی و فکری، باعث می شود فرد نتواند وظایف نقش دیگر خود را بخوبی انجام دهد.

تعارض مبتنی بر فشار روانی زمانی وجود دارد که  فشار در یک نقش شغلی عملکرد فرد را در نقش دیگر تحت تاثیر قرار می دهد. تعارض مبتنی بر رفتار هنگامی رخ می­دهد که شیوه رفتاری که فرد در محل کار نشان می­دهد (بی­عاطفه بودن، منطقی بودن، قدرت نمایی و استبدادگری) مورد علاقه افراد خانواده نباشد و در واقع این رفتارها در خانه ناکارآمد ارزیابی می شوند.

به طور طبیعی، ناسازگاری میان نقش های فرد در خانواده و نقش های فرد به عنوان یک کارکن منجر به تعارض می گردد. همانطور که گرین هوس و بیوتل در تشریح پیشایند های تعارض–کار خانواده، نشان می­دهند (شکل ۱-۲)، فشارهای حیطه های خانواده و حیطه های شغل منجر به این عدم سازگاری ها میان دو نقش می­شوند.

فشار های حیطه شغل   ساعات کار برنامه غیر انعطاف کار نوبتکاری/شیفت کاری   تعارض نقش ابهام نقش تداخل مشغولیت دو نقش   انتظار پنهان کاری رعایت مسائل امنیتی و عینیت در کار

فشار نقش ناسازگاری   زمانی: هنگامی که صرف وقت در یک نقش از رسیدگی به نقش دیگر جلوگیری کند. توانی:هنگامی که انجام یک نقش توان انجام نقش دیگر را سلب کند. رفتاری:الزامات رفتاری در یک نقش  رفتار بر اساس الزامات نقش دیگر را دشوار سازد.

فشار های حیطه خانواده   نگهداری از کودک همسر شاغل خانواده بزرگ   تعارض در خانه کم حمایتی  همسر   انتظار  برای گرم بودن باز بودن و صداقت درخانه

برجستگی نقش

عامل جلوگیری کننده از انجام وظایف

زمان     توان     رفتار

زمان     توان     رفتار

 شماره ۱-۲٫ مدل نظری ناسازگاری فشارهای نقش خانواده-کار، گرین هوس و بیوتل (۱۹۸۵)؛ (برگرفته از؛ لیگ سو، ۲۰۱۸؛ صفحه ۲۳۲)

در مدل نظری گرین هوس و بیوتل، سه حیطه بروز تعارض (زمان-توان-رفتار)، بخوبی نشان داده شده است. به طور مثال ساعات کار طولانی و یا نوبتکاری (شیفت کاری) در حیطه شغلی و الزام به نگهداری از کودک خردسال و علاوه بر آن شاغل بودن همسر، در حیطه خانواده، از نظر زمانی محدودیت هایی را برای فرد کارکن ایجاد می کند، و این فشار ناشی از محدود بودن زمان، زمینه ای برای ایجاد تعارض و عدم هماهنگی و سازگاری میان دو نقش وی در خانه و در محل کار بوجود می آورد. تعارض مبتنی بر زمان، رایج ترین نوع تعارض به شمار می رود که مبتنی بر نظریه کمبود است. این نظریه بیان می کند که میزان انرژی انسان ثابت و محدود است و نقش های چندگانه به طور اجتناب ناپذیری زمان و انرژی لازم برای برآوردن همه نیازهای نقش را کاهش می دهد، بنابراین فشار و تعارض کار/خانواده رخ خواهد داد (مارکز^[۲۲] ،۱۹۷۷)……………………………………

……………………………….

………………………………

 

 

[۱] – Greenhaus & Powell

[۲] – Edwards & Rothbard

[۳] – Kirchmeyer

[۴] – Kossek, Noe, & Demarr

[۵] – Barnett & Hyde

[۶] – Perry-Jenkins, Repetti, & Crouter

[۷] – Shien & Chen

[۸] – work-family conflict

[۹] – Work life

[۱۰] – nterrole conflict

[۱۱] – Goode

[۱۲] – Quinn & Rosenthal

[۱۳] – Katz

[۱۴] – Work interference with Family (WIF)

[۱۵] – Family interference with work (FIW)

[۱۶] – Rasel & Barnz

[۱۷] – Serl & Klpa

[۱۸] – Totel

[۱۹] – time-based conflict

[۲۰] – strin-based conflict

[۲۱] – behavior-based conflict

[۲۲] – Marks