مبانی نظری وپیشینه تحقیق سوگیری توجه
مبانی نظری وپیشینه تحقیق سوگیری توجه
پیشینهی سوگیری توجه
رابینسون و بریدج (۱۹۹۳ و ۲۰۱۶) معتقدند که سوگیری توجه یک آمادگی ویژه جهت پردازش محرک مشخصی در رقابت با سایر محرکهاست که توسط ارزش تشویقی محرک خوشایند راه اندازی میشود (اسکن میکرز و همکاران، ۲۰۱۸). پژوهشها نشان میدهد که مصرف منظم مواد اعتیاد آور و وابستگی به آن معمولاً با واکنش نشان دادن به محرکهای مرتبط با مواد همراه میشود (فیلد و ککس،۲۰۱۸). مواجهه مکرر با مواد اعتیادی نسبتاً به طور خودکار گرایشات نزدیکی به محرکهای مرتبط با مواد را راه اندازی میکنند تا گرایشات اجتناب از این محرکها را (کوساین[۱] و همکاران، ۲۰۱۹). واژهها و تصاویر و محرکهای شنیداری مرتبط با عمل مصرف مواد، توجه فرد معتاد را تسخیر میکنند و فرد معتاد نیز به سختی میتواند توجه خود را از قید این محرکها رها کند. بدین ترتیب فرد با برانگیختگی جسمانی و وسوسه ذهنی به آن موقعیت واکنش نشان میدهد. این مشاهده شده است که نشانههای مرتبط با مواد میتواند یک پاسخ بسیار مشابه با پاسخی که توسط خود مواد در حوزههای حافظه فعال، حسها، هیجانها و رخدادهای مرتبط ایجاد میشود را به وجود آورد (کلی، شیلتز[۲] و لاندری[۳] ، ۲۰۱۷؛ به نقل از گاردینی و همکاران ،۲۰۱۸). محرکهای مرتبط با مواد میتوانند خاطرههای رویدادهای مرتبط با مواد را فراخوانی کنند و بدین ترتیب میتوانند باعث برانگیختگی هیجانی در افراد با تاریخچه سوء مصرف مواد شوند (سل و همکاران ۲۰۱۶؛ به نقل از گاردینی و همکاران،۲۰۱۸)؛ امری که در سوگیری حافظهی آنها متبلور میشود (کلین[۴]، نلسون[۵] و آنکر[۶]، ۲۰۱۶). در کل یافتهها نشان میدهند که افراد وابسته به سیگار به طور خودکار و غیر ارادی به سوی نشانههای مرتبط با سیگار جهت گیری دارند (ودریل[۷] و همکاران، ۲۰۱۶).
در مطالعهی گاردینی و همکاران (۲۰۱۸) مشاهده شد که معتادانی که با درمانهای جانشین مخدر و اجتماعی(انجمن درمانی) درمان شدهاند سوگیری کمتری نسبت به نشانههای مرتبط با مواد نشان میدهند گاردینی و همکاران(۲۰۱۸) این نتیجه را به این شکل تبیین میکنند که درمان ممکن است سوگیری توجه نسبت به نشانههای مرتبط با مواد را کاهش دهد، امری که به نظر میرسد نقش مهمی را در حصول پیامدهای مثبت در درمان اعتیاد بازی میکند. در نتیجه فرض بر این است که با دستکاری و اصلاح سوگیری توجه در افراد معتاد بتوان میزان خطر عود کمتری را در آینده انتظار داشت. همچنین گاردینی و همکاران معتقدند که ممکن است تفاوت در میزان سوگیری توجه در بین معتادین فعال با گروههای درمان شده ناشی از این امر باشد که افراد ترک کرده ادراک دسترس پذیری مواد را دیگر ندارند، پس وسوسه ذهنی کمتری را تجربه میکنند و این امر باعث تفاوت در سوگیری توجه این گروهها میشود.
سوگیری توجه ممکن است از سه راه در مصرف مواد و عود دخالت کند. نخست، ثبات رفتارهای اعتیادی ممکن است نتیجه افزایش آگاهی از حضور نشانههای مربوط به مواد در محیط باشد. این فرآیند خودکار باعث میشود که این نشانهها زودتر پردازش شوند. دوم، زمانی که نشانههای مربوط به مواد در محیط وجود داشته باشند، به طور خودکار پردازش میشوند و دور کردن توجه از این نشانهها دشوار است. سوم ، محدودیت ظرفیت توجه و تمرکز خودکار روی نشانههای مربوط به مواد، اختلال در پردازش سایر نشانهها را در محیط کار در پی دارد (فرانکن،۲۰۱۷؛ به نقل از رحمانیان و همکاران، ۱۳۸۵).
پیشینه اصلاح سوگیری توجه
این ایده که سوگیری توجه را با استفاده از ابزار اصلاح سوگیری توجه دستکاری کنند از مک لئود و همکاران در تحقیق با اختلالات اضطرابی گرفته شده است(مک لئود[۸]، رادرفورد[۹]، کمپل[۱۰]، ابس ورتی[۱۱] و هولکر[۱۲]، ۲۰۱۶؛ متیوز[۱۳] و مک لئود، ۲۰۱۶؛ به نقل از اسکن میکرز و همکاران، ۲۰۱۸). کنترل مؤثر و اصلاح پاسخ به نشانههای مواد یک راهبرد درمانی مؤثر جهت پیشگیری از ادامه مصرف مواد و کم کردن خطر عود در نظر گرفته میشود (فولکو، فاولر[۱۴] و وانگ[۱۵]، ۲۰۱۷؛ به نقل از گاردینی و همکاران، ۲۰۱۸).
اصلاح سوگیری توجه در دو حوزه در ارتباط با اعتیاد انجام شده است: الکل (فیلد و همکاران، ۲۰۱۸؛ فیلد و ایست وود، ۲۰۱۷؛ صالحی فدردی و ککس، ۲۰۱۸؛ اسکن میکرز و همکاران، ۲۰۱۸) و سیگار (ات وود و همکاران، ۲۰۱۸؛ فیلد، دوکا و همکاران، ۲۰۱۸).
صالحی فدردی و ککس (۲۰۱۸) با استفاده از ابزار [۱۶]AACTP به اصلاح سوگیری توجه در بیماران الکلی پرداختند. پس از ۳ ماه پیگیری، نتایج تمرین با AACTP نشان داد که اصلاح صورت گرفته همچنان پایدار مانده است. امری که حاکی از سودمندی AACTP در مصرف کنندگان الکل، در خارج از آزمایشگاه است (فیلد و ککس،۲۰۱۸).
در پژوهش صالحی فدردی و ککس (۲۰۱۸) علاوه بر این که معتادین به الکل پس از تمارین توجه با برنامهی تمرین کنترل توجه به الکل (AACTP) سوگیری توجهشان از بین رفت، بلکه بهبود در سایر شاخصهای مرتبط با الکل همچون بهزیستی را نیز کسب کرده و این نتیجه را تا سه ماه پیگیری حفظ کرده بودند. نکتهی جالب این که تداخل استروپ کلاسیک شرکت کنندگان نیز پس از تمارینAACTP کاهش یافت؛ امری که احتمالاً به علت ماهیت تکلیف یعنی نیاز به تمرکز توجه و همچنین افزایش سرعت و دقت در پاسخدهی و نادیده گرفتن تکالیف نامرتبط میباشد.
درکل هنگامی که اطلاعات را به صورت یکپارچه نگاه می کنیم می توانیم به اهمیت اصلاح سوگیری توجه از منظر پژوهش های مختلف بنگریم. برای مثال در مطالعه ات وود و همکاران (۲۰۱۸) و فیلد و همکاران (۲۰۱۸) سوگیری توجه قبل از تمارین توجه در هر دو گروه به اندازه یکسانی وجود داشت اما پس از تمارین توجه تفاوت معناداری بین دو گروه یافت شد و همچنین تغییری در میزان سوگیری توجه گروه کنترل ایجاد نشد؛ به علاوه، در مطالعهی فیلد و ایست وود (۲۰۱۷) سوگیری توجه در هر دو گروه گرایش و اجتناب تغییر کرد. این یافتهها نشان میدهند که تمارین سوگیری توجه تغییرات واقعی در میزان سوگیری توجه شرکت کنندگان ایجاد میکند. از طرفی، در مطالعهی ماریسن و همکاران (۲۰۱۸) سوگیری توجه در پیش آزمون، عود را در ۳ ماه پس از پس آزمون پیش بینی کرد. افرادی که سوگیری توجه شدیدی در پیش آزمون نشان دادند خطر عود بیشتری داشتند. حتی با کنترل میزان وسوسه نیز سوگیری توجه خطر عود را پیش بینی میکند. این مطالعه نشان میدهد که سنجش سوگیری توجه به خوبی میتواند خطر عود و پیامدهای درمان را در آینده برای بیماران پیش بینی نماید. همچنین، در مطالعه اسکن میکرز و همکاران (۲۰۱۸) پس از تمرین اصلاح توجه، شرکت کنندگان یاد گرفتند از محرکهای الکل اجتناب کنند و سوگیری توجه در جهت کم نوشیدن را در خودشان ایجاد کنند. این یافته حاکی از آن است که تمارین اصلاح توجه تغییرات بالینی قابل مشاهدهای در شرکت کنندگان ایجاد میکنند. به علاوه، در مطالعه اسکن میکرز و همکاران (۲۰۱۹)، گروهی که مورد اصلاح سوگیری توجه قرار گرفته بودند، دوره درمان شناختی رفتاری ترک الکل را به تجویز درمانگرشان زودتر از گروه کنترل به اتمام رساندند. این یافته حکایت از کارکرد بالینی اصلاح سوگیری توجه در بیماران دارد. تمام این مطالعات از تأثیر اصلاح سوگیری توجه در سوء مصرف کنندگان مواد مختلف حمایت میکند.
پیشینه ابزارهای سنجش سوگیری توجه (پروب دات)
در تهیه آزمایه های سنجش سوگیری توجه این نکته حائز اهمیت است که کلمات کنترل و مرتبط با محرک از لحاظ طول کلمات، تعداد سیلابها، و تعداد تکرار آن کلمه در آن زبان (فراوانی) باید با هم جور شوند. هم چنین تصاویر کنترل و مرتبط با محرک باید از لحاظ پیچیدگی و روشنایی کلی جور شوند (فیلد و همکاران، ۲۰۱۸).
یکی از ابزارهای پرکاربرد در سنجش سوگیری توجه، ابزار پروب دات میباشد. این ابزار هم برای سنجش سوگیری توجه و هم برای اصلاح آن مورد استفاده قرار میگیرد. برای سنجش سوگیری توجه، به طور تصادفی دو واژه ظاهر خواهند شد که یکی محتوای خنثی دارد و یکی مرتبط با مواد میباشد. پس از چند ثانیه دو واژه ناپدید میشوند و یک پروب (در اینجا فلش رو به بالا) به جای یکی از دو واژه ظاهر میشود. این که چه واژههایی ظاهر شوند و این که هر کدام در سمت چپ یا راست صفحه نمایش قرار گیرند و این که پروب جانشین کدام تصویر شود به طور تصادفی تعیین شده و همهی حالات ممکن به ترتیب تصادفی نمایش داده میشوند. تکلیف آزمودنی این است که جهت پروب را به درستی مشخص کند. اگر هنگامی که پروب جانشین واژههای مرتبط با اعتیاد شده زمان واکنش آزمودنی کمتر از حالت جانشینی پروب به جای واژههای خنثی باشد در این صورت میگوییم آزمودنی سوگیری توجه نسبت به محرکهای مرتبط با اعتیاد داشته است. اگر برعکس آن اتفاق بیفتد یعنی هنگامی که پروب جانشین واژههای خنثی شده زمان واکنش آزمودنی کمتر از حالت جانشینی پروب به جای واژههای مرتبط با اعتیاد باشد در این صورت میگوییم آزمودنی سوگیری اجتناب توجه نسبت به محرکهای مرتبط با اعتیاد داشته است.
از ابزار پروب دات برای اصلاح سوگیری توجه نیز استفاده میشود. برای اصلاح سوگیری توجه، همواره پروب جانشین واژه خنثی میشود و بدین ترتیب توجه آزمودنی به این امر معطوف میشود که همواره به سمت واژه خنثی توجه کند و بدین ترتیب عمل اصلاح سوگیری توجه صورت میگیرد. البته میتوان از این ابزار برای افزایش سوگیری توجه نیز استفاده کرد که در این مطالعه مدنظر نیست.
برای تفسیر پروب بینایی مشکلاتی وجود دارد، مثلاً زمان واکنش تنها به ما میگوید در لحظهی حذف محرک و جایگزینی پروب به جای آن، توجه بر کدام محرک بوده است، به همین دلیل با زمانهای ارائه محرک متفاوت، نتایج متناقض و غیرقابل تفسیری به دست میآید. در نتیجه به نظر میرسد که تنها در مواجهههای کوتاه مدت با محرک، تغیر توجه سوگیرانه اندازه گیری میشود در حالی که در مواجهههای طولانیتر سوگیری رهایی از توجه اندازه گیری میشود (فیلد و ککس، ۲۰۱۸).
زمان ارائه محرک
هم در ادبیات اضطراب و هم اعتیاد، پژوهشگران از ارائه محرک بین ۵۰ تا ۲۰۰ میلی ثانیه برای سنجش سوگیری در جهت گیری اولیه توجه استفاده میکنند. منطق این فرض این است که در پژوهشهای ادراکی پایه با محرکهای ساده پیشنهاد شد هنگامی که یک نشانهی دیداری ساده حاضر شده است، شرکت کنندگان در کل به حدود ۵۰ میلی ثانیه برای انتقال توجهشان به نشانه نیاز دارند (دانکن[۱۷]، وارد[۱۸] و شاپیرو[۱۹]، ۱۹۹۴). به علاوه، شرکت کنندگان حداقل به ۱۵۰ میلی ثانیه جهت قطع توجهشان از یک نشانهی دیداری ساده و هدایت مجدد آن به سوی یک نشانهی دیگر که در یک مکان فضایی متفاوت وجود دارد نیاز دارند (تیووس[۲۰]، ۲۰۱۷). در کل، نتایج پیشنهاد میکند هنگامی که یک جفت محرک نسبتاً پیچیده با همدیگر حاضر شوند، سوگیری توجهی که مشاهده میشود باید ناشی از هدایت اولیه توجه دانسته شود چرا که در یک چهارچوب زمانی ۲۰۰ میلی ثانیه، انتقال توجه دیگری امکان پذیر نیست. جهت استنباط سوگیری در نگهداری توجه، پژوهشگران در کل از ارائه محرک در ۱۰۰۰ میلی ثانیه یا طولانیتر استفاده میکنند. همچنین هنگامی که ارائه محرک طولانیتر از ۲۰۰ میلی ثانیه است، به طور کافی برای انتقال چندگانه توجه بین محرکهای مختلف زمان وجود دارد؛ به علاوه سوگیری توجه به محرک جدیدی که توجه به روی آن جابجاشده به عنوان انعکاسی از سوگیری نگهداری توجه به آن محرک قابل شناسایی است. این منطق در دو مطالعهی اسکن میکرز، ویرس و فیلد (۲۰۱۸) و فیلد، ایست وود، برادلی و مگ (۲۰۱۸a) تأیید شده است (به نقل از فیلد و ککس، ۲۰۱۸)…………………………..
…………………………
……………………….
دیدگاهی بنویسید